นามกิตก์ กิจจปัจจัย กัมมสาธนะ และ ภาวสาธนะ มี 2 คือ ข ณฺย

กิจจปัจจัย เป็นเครื่องหมาย กัมมสาธนะ และ ภาวสาธนะ  มี 2 คือ  ข  ณฺย

 กิจจปัจจัย เป็นเครื่องหมายกัมมสาธนะ และ ภาวสาธนะ
เป็น กัมมรูป กัมมสาธนะ แปลว่า “อันเขา...”, “อันเขาพึง...”
ปุงลิงค์ แจกอย่าง ปุริส,  อิตถีลิงค์ ลง อา ปัจจัย แจกอย่าง กญฺญา  นปุงสกลิงค์ แจกอย่าง กุล  
(ป.เอก. สุลโภ, สุลภา, สุลภํ)
ข ปัจจัย มีอำนาจให้พฤทธิ์ได้ เหมือนปัจจัยที่เนื่องด้วย ณ    ลงแล้วลบ ขฺ ลบเสีย
ลงหลังธาตุที่มีบทหน้า 3 ตัว  คือ  ทุ (ยาก ลำบาก),  สุ (สุข สบาย ง่าย),  อีสํ (หน่อยหนึ่ง)

1.	ทุ เป็น บทหน้า
	ทุกฺกรํ	กร	ทุกฺเขน  กริยตีติ  ทุกฺกรํ (กมฺมํ) อันเขาทำโดยยาก  ทุ-กร-ข  ซ้อน กฺ  กัมมรูป กัมมสาธนะ กรรมใด อันเขา ย่อมทำ โดยยาก  เหตุนั้น กรรมนั้น ชื่อว่า อันเขาทำได้โดยยาก
	ทุพฺภโร	ภร	ทุกฺเขน ภริยตีติ  ทุพฺภโร อันเขาเลี้ยงได้โดยยาก  ทุ-ภร-ข
	ทุพฺพโจ	วจ	ทุกฺเขน วจิยตีติ  ทุพฺพโจ อันเขาว่ากล่าวได้โดยยาก  ทุ-วจ-ข
	ทุทฺทสํ	ทิส	ทุกฺเขน ทสฺสิตพฺพนฺติ  ทุทฺทสํ (จิตฺตํ) อันเขาพึงเห็นได้โดยยาก  ทุ-ทิส-ข  เอา อิ เป็น อ  ซ้อน ทฺ
	สุทุทฺทสํ	ทิส	สุฏฺฐุ ทุกฺเขน ทสฺสิตพฺนติ  สุทุทฺทสํ (จิตฺตํ) อันเขาพึงเห็นได้โดยยากด้วยดี  สุ-ทุ-ทิส-ข  ลบ อิ  ซ้อน ทฺ
	ทุลฺลภา	ลภ	ทุกฺเขน ลพฺภตีติ ทุลฺลภา (ภิกฺขา) อันเขา(หา)ได้โดยยาก   ทุ-ลภ-ข
	ทุรกฺขํ	รกฺข	ทุกฺเขน รกฺขิยตีติ  ทุรกฺขํ (จิตฺตํ) อันเขารักษาได้โดยยาก ทุ-รกฺข-ข
	ทุรนุโพโธ	พุธ	ทุกฺเขน อนุพุชฺฌิตพฺโพติ  ทุรนุโพโธ (ธมฺโม) อันเขาพึงรู้ตามโดยยาก  ทุ-อนุ-พุธ-ข  ลง รฺ อาคม
	ทุชฺชีวํ	ชีว	ทุกฺเขน ชีวยเตติ  ทุชฺชีวํ ความเป็นอยู่โดยยาก  ทุ-ชีว-ข   ซ้อน ชฺ  ภาวรูป ภาวสาธนะ อันเขา ย่อมเป็นอยู่ โดยยาก เหตุนั้น ชื่อว่า ความเป็นอยู่โดยยาก
2.	สุ เป็น บทหน้า
	สุกรํ	กร	สุเขน กริยตีติ  สุกรํ (กมฺมํ) อันเขาทำได้โดยง่าย  สุ-กร-ข
	สุภโร	ภร	สุเขน ภริยตีติ  สุภโร อันเขาเลี้ยงได้โดยง่าย  สุ-ภร-ข
	สุวโจ	วจ	สุเขน วจิยตีติ  สุวโจ อันเขาว่ากล่าวได้โดยง่าย  สุ-วจ-ข
	สุทสฺสํ	ทิส	สุเขน ปสฺสิตพฺพนฺติ  สุทสฺสํ (วชฺชํ) อันเขาพึงเห็นได้โดยง่าย  สุ-ทิส-ข  แปลง ทิส เป็น ทสฺส
	สุลภา	ลภ	สุเขน ลพฺภตีติ สุลภา (ภิกฺขา) อันเขา(หา)ได้โดยง่าย   สุ-ลภ-ข
	สุชีวํ	ชีว	สุเขน ชีวยเตติ สุชีวํ  สุ-ชีว-ข อันเขา ย่อมเป็นอยู่ โดยง่าย เหตุนั้น ชื่อว่า ความเป็นอยู่ได้โดยง่าย
3.	อีสํ เป็น บทหน้า
	อีสกฺกรํ	กร	อีสํ กริยตีติ  อีสกฺกรํ (กมฺมํ) อันเขาทำได้นิดหน่อย  อีสํ-กร-ข  ซ้อน กฺ

เป็น กัมมรูป กัมมสาธนะ แปลว่า “อันเขา...”, “อันเขาพึง...”
ปุงลิงค์  แจกอย่าง ปุริส,  อิตถีลิงค์ ลง อา ปัจจัย  แจกอย่าง กญฺญา,  นปุงสกลิงค์ แจกอย่าง กุล
(ป.เอก.  เทยฺโย, เทยฺยา, เทยฺยํ)

1.	ลงหลังธาตุพยางค์เดียว  ถ้าเป็น อา  แปลง อา กับ ณฺย เป็น เอยฺย
	เทยฺยํ	ทา	ทาตพฺพนฺติ เทยฺยํ (วตฺถุ) อันเขาพึงให้    ทา-ณฺย
	เญยฺโย	ญา	ญาตพฺโพติ เญยฺโย (ธมฺโม) อันเขาพึงรู้    ญา-ณฺย
	วิญฺเญยฺยํ	ญา	วิญฺญาตพฺพนฺติ วิญฺเญยฺยํ (อารมฺมณํ) อันเขาพึงรู้แจ้ง  วิ-ญา-ณฺย
	สุวิญฺเญยฺโย	ญา	สุเขน วิชานิตพฺโพติ สุวิญฺเญยฺโย (ธมฺโม) อันเขาพึงรู้แจ้งโดยง่าย  สุ-วิ-ญา-ณฺย
	มารเธยฺยํ	ธา	มาเรน ธาเรตพฺพนฺติ มารเธยฺยํ (ฐานํ) อันมารพึงทรงไว้, (บ่วงแห่งมาร)  มาร-ธา-ณฺย
	เนยฺยํ	นี	เนตพฺพนฺติ เนยฺยํ (วตฺถุ) อันเขาพึงนำไป  นี-ณฺย  ซ้อน ยฺ
	เนยฺโย	นี	เนตพฺโพติ เนยฺโย (สตฺโต) อันเขาพึงแนะนำ  นี-ณฺย  ซ้อน ยฺ
	เวเนยฺโย	นี	วิเนตพฺโพติ เวเนยฺโย อันเขาพึงแนะนำ  วิ-นี-ณฺย  ซ้อน ยฺ
2.	ธาตุ 2 พยางค์ขึ้นไป  ลบ ณฺ แล้วคง ย ไว้
	นิวารยํ	วร	นิวาเรตพฺพนฺติ นิวารยํ (กมฺมํ) อันเขาพึงห้าม  นิ-วร-ณฺย
	ทุนฺนิวารยํ	วร	ทุกฺเขน นิวาริยตีติ ทุนฺนิวารยํ (จิตฺตํ) อันเขาห้ามได้โดยยาก ทุ-นิ-วร-ณฺย
3.	ธาตุ 2 พยางค์ขึ้นไป  ลบ ณฺ แล้วคง ย ไว้  ถ้าไม่แปลงเป็นอย่างอื่น  ลง อิ อาคม
	การิยํ	กร	กาตพฺพนฺติ การิยํ (กมฺมํ) อันเขาพึงทำ  กร-ณฺย
	หาริยํ	หร	หริตพฺพนฺติ หาริยํ (กมฺมํ) อันเขาพึงนำไป  หร-ณฺย
	ภาริยํ	ภร	ภริตพฺพนฺติ ภาริยํ (กมฺมํ) อันเขาพึงนำไป  ภร-ณฺย
	จริยา	จร	จรณํ  จริยา ความประพฤติ  จร-ณฺย    ไม่ทีฆะต้นธาตุ
		จร	จริตพฺพนฺติ  จริยา ความประพฤติ  จร-ณฺย    ไม่ทีฆะต้นธาตุ
	ธมฺมจริยา	จร	ธมฺมสฺส จรณํ  ธมฺมจริยา ความประพฤติซึ่งธรรม  ธมฺม-จร-ณฺย    ไม่ทีฆะต้นธาตุ
	อาจริโย	จร	อาทเรน จริตพฺโพติ  อาจริโย (เถโร) อันศิษย์พึงประพฤติโดยเอื้อเฟื้อ  อา-จร-ณฺย ไม่ทีฆะต้นธาตุ
4.	ลบ ณฺ แล้วแปลง ย กับพยัญชนะที่สุดธาตุเป็นอย่างอื่น
	ลพฺภํ	ลภ	ลภิตพฺพนฺติ ลพฺภํ (วตฺถุ) อันเขาพึงได้  ลภ-ณฺย  แปลง ภย เป็น ภ  ซ้อน พฺ
	สิสฺโส	สาส	สาสิตพฺโพติ สิสฺโส (ชโน) อันอาจารย์พึงสั่งสอน  สาส-ณฺย  แปลง อา เป็น อิ  แปลง สฺย เป็น สฺส
	วชฺฌํ	หน	(มคฺเคน) วธิตพฺพนฺติ วชฺฌํ (กิเลสชาตํ)  อันมรรคพึงฆ่า  หน-ณฺย  แปลง หน เป็น วธ  แปลง ธฺย เป็น ชฺฌ  กัมม. กัมม.
		หน	วธิตพฺพาติ วชฺฌา (คาวี)  อันเขาพึงฆ่า, ที่จะถูกเชือด  หน-ณฺย  กัมม. กัมม.
		หน	วธนํ วชฺฌํ การฆ่า
	อิจฺฉา	อีส	อิจฺฉนํ อิจฺฉา ความปรารถนา  อีส-ณฺย  แปลง สฺย เป็น จฺฉ
5.	หลังธาตุที่มี จ เป็นที่สุด แปลง จ เป็น ก  ธาตุที่มี ช เป็นที่สุด  แปลง ช เป็น ค  เมื่อลงปัจจัยนามกิตก์ที่เนื่องด้วย ณ (ยกเว้น ณฺวุ)
	อติวากฺยํ	วจ	อติ วจิตพฺพนฺติ อติวากฺยํ (วจนํ) อันเขาพึงกล่าวล่วงเกิน  อติ-วจ-ณฺย   แปลง จ เป็น ก
	ภาคฺยํ	ภช	ภชิตพฺพนฺติ ภาคฺยํ (วตฺถุ) อันเขาพึงแบ่ง  อติ-ภช-ณฺย
6.	ธาตุที่มี ช เป็นที่สุด  แปลง ย กับที่สุดธาตุ เป็น คฺค
	โยคฺคํ	ยุช	ยุญฺชิตพฺพนฺติ โยคฺคํ (วตฺถุ) อันเขาพึงประกอบ  ยุช-ณฺย
	โภคฺคํ	ภุช	ภุญฺชิตพฺพนฺติ โภคฺคํ (วตฺถุ) อันเขาพึงกิน  ภุช-ณฺย
7.	หลังธาตุที่มี ช ท เป็นที่สุด  แปลง ย กับที่สุดธาตุ เป็น ชฺช
	ปพฺพชฺชา	วช	ปพฺพชฺชนํ ปพฺพชฺชา  ป-วช-ณฺย แปลง ว เป็น พ  ซ้อน พฺ
		วช	ปพฺพชิตพฺพนฺติ ปพฺพชฺชา   ป-วช-ณฺย
	วิชฺชา	วิท	วิญฺญาตพฺพาติ/เวทิตพฺพาติ วิชฺชา (ธมฺมชาติ) อันเขาพึงรู้  วิท-ณฺย  แปลง ทฺย เป็น ชฺช
		วิท	วิชานนํ  วิชฺชา ความรู้
	นิปชฺชา	ปท	นิปชฺชนํ  นิปชฺชา การนอน  นิ-ปท-ณฺย
	วชฺชํ	วจ	วตฺตพฺพนฺติ/วทิตพฺพนฺติ วชฺชํ (วจนํ) อันเขาพึงกล่าว  วท-ณฺย
	ขชฺชํ	ขาท	ขาทิตพฺพนฺติ ขชฺชํ (วตฺถุ) อันเขาเคี้ยวกิน  ขาท-ณฺย  รัสสะ อา เป็น อ
	มชฺชํ	มท	มทิตพฺพนฺติ มชฺชํ (ปานํ) อันเขาพึงเมา  มท-ณฺย
	โภชฺชํ	ภุช	ภุญฺชิตพฺพนฺติ โภชฺชํ (วตฺถุ) อันเขาพึงกิน  ภุช-ณฺย  “อนฺนํ ปานํ จ อาทาย   ขชฺชํ โภชฺชํ อนปฺปกํ”
	นิโยชฺโช	ยุช	นิยุญฺชิตพฺโพติ นิโยชฺโช (สตฺโต) อันเขาพึงประกอบ  ยุช-ณฺย
8.	หลังธาตุที่มี ม เป็นที่สุด  แปลง ย กับที่สุดธาตุ เป็น มฺม
	ทมฺโม	ทม	ทมิตพฺโพติ ทมฺโม อันเขาพึงฝึก/ทรมาน  ทม-ณฺย
	คมฺโม	คม	คนฺตพฺโพติ คมฺโม (คาโม) อันเขาพึงถึง  คม-ณฺย
	คมฺมํ	คม	คนฺตพฺพนฺติ คมฺมํ (ฐานํ, ธมฺมชาตํ) อันเขาพึงถึง  คม-ณฺย
		คม	คมนํ คมฺมํ การไป, การถึง  คม-ณฺย
9.	หลังธาตุที่มี ห เป็นที่สุด  แปลง ย กับที่สุดธาตุ เป็น ยฺห
	ปสยฺโห	สห	ปสหิตพฺโพติ  ปสยฺโห อันเขาพึงข่ม  ป-สห "ข่ม ข่มเหง ครอบงำ"-ณฺย
		สห	ปสหนํ  ปสยฺโห การข่ม  ป-สห "ข่ม ข่มเหง ครอบงำ"-ณฺย
	คารยฺหํ	ครห	ครหิตพฺพนฺติ คารยฺหํ (กมฺมํ)  อันเขาพึงติเตียน  ครห-ณฺย
	คยฺหํ	คห	คณฺหิตพฺพนฺติ คยฺหํ (วตฺถุ)  อันเขาพึงถือ  คห-ณฺย
10.	อื่นๆ
	ปาฏิกงฺขา	กํข	ปฏิกงฺขิตพฺพาติ ปาฏิกงฺขา (ทุคฺคติ) อันเขาพึงหวังเฉพาะ  ปฏิ-กํข-ณฺย  เอา อ เป็น อา  นิคคหิตเป็น งฺ  แปลง ย เป็น อา
		กํข	ปฏิกงฺขนํ ปาฏิกงฺขา ความหวังเฉพาะ

ณฺย ใช้เป็นกิริยาคุมพากย์ได้ เช่น 
วุฑฺฒิเยว ภิกฺขเว ภิกฺขูนํ ปาฏิกงฺขา, โน ปริหานิ.   ดูก่อนภิกษุ ท.  ความเจริญนั่นเทียว อันภิกษุ ท. พึงหวังเฉพาะ, ความเสื่อมรอบ อันภิกษุ ท. ไม่พึงหวังเฉพาะ,
นตฺถิ ตุยฺหํ สุคติ, ทุคฺคติเยว ตุยฺหํ ปาฏิกงฺขา.  สุคติ ย่อมไม่มี แก่เจ้า,  ทุคคตินั่นเทียว อันเจ้า พึงหวังเฉพาะ.
พหู เอเต เอกสฺส มยฺหํ อวิสยฺหา.   ฤาษี ท. เหล่านั่น มาก  อันข้าพระองค์ ผู้เดียว ไม่พึงข่มขี่ได้.

ข

ณฺย ปัจจัย

ณฺย ปัจจัย เป็นปัจจัยที่เนื่องด้วย ณ  มีอำนาจให้พฤทธิ์ต้นธาตุได้ แล้วลบ ณฺ เสีย เหลือไว้แต่ ย

เต จ ภิกฺขู คารยฺหา.    อนึ่ง  ภิกษุ ท. เหล่านั้น อันท่าน  พึงติเตียน.